Krystyna Koziewicz
Co roku w sierpniu wspominamy „Solidarność", która mojemu pokoleniu kojarzy się z ważnymi dla Polski wydarzeniami. Wtedy to związek zawodowy „Solidarność", a właściwie ponad 10-milionowy, masowy ruch społeczny, przyczynił się do pokojowych przemian ustrojowych w Polsce i w Europie Wschodniej. Impuls wywołany przez „Solidarność" zapoczątkował nieodwracalny proces zmian, które w ostateczności pogrzebały komunizm na śmietniku historii 4 czerwca 1989 roku.
Z okazji rocznicy Sierpnia 80 chcę przypomnieć aktywnych działaczy, ale nie tych dobrze nam znanych z mediów, lecz solidarnościowców emigracyjnych, których się nie zna i nie troszczy o ich los. Bez ich determinacji oraz wsparcia w postaci konkretnej pomocy niewiadomo, jak potoczyły by się losy „Solidarności" w Polsce. Z Zachodu nadchodziła strumieniami pomoc, którą obrotni Polacy koordynowali, dostarczając ważnych informacji co, gdzie, komu? Dzisiaj przy okazji Sierpnia w Polsce często się zapomina, że na Zachodzie istniały bardzo silne ruchy wsparcia „Solidarności z Solidarnością". To byli obywatele polscy! Polacy, którzy wyjechali na Zachód, nieważne czy z pobudek politycznych czy ekonomicznych, zawsze interesowali się tym, co się działo i dzieje w kraju. Tak było dawniej i tak jest po dzień dzisiejszy.
Foto: Marian Stefanowski
Demonstracja przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego w Berlinie, styczeń 1982
Może warto przy okazji rocznicy Sierpnia '80 przypomnieć o nich społeczeństwu. Ludzie ci wtedy spontanicznie się mobilizowali, organizując w środowiskach emigracyjnych i wśród możliwych sprzymierzeńców w kraju gospodarzy szeroko zakrojone akcje poparcia dla „Solidarności”.
Foto: Marian Stefanowski
Członkowie Arbeitsgruppe Solidarność Berlin West. Od lewej: Krzystof Kasprzyk, Barbara Nowakowska-Drozdek, Marian Stefanowski
Fascynacja „Solidarnością" była w tym czasie fenomenem masowym, na Zachodzie tworzyły się spontanicznie liczne grupy, podkreślające solidarność z narodem polskim. Zwłaszcza wprowadzenie stanu wojennego w Polsce wywołało w wielu krajach Europy ogromną reakcję społeczną. Cała Europa niosła pomoc dla Polski i wspierała ruch „Solidarności". W Niemczech pomoc ta przeszła wszelkie dotychczasowe doświadczenia.
W Düsseldorfie, w dniach 13-14 marca 1982 roku odbył się I Zjazd Koordynacyjny ruchu wsparcia „Solidarności" z terenu Niemiec. Reprezentanci grup roboczych „Solidarności" postanowili utworzyć w Bremie Biuro Informacyjne, koordynujące działalność prosolidarnościową na terenie Niemiec Zachodnich. Biuro angażowało się w akcje, organizowane przez emigracyjną „Solidarność," nawiązywało kontakty z politykami i działaczami SPD, CDU/CSU oraz niemieckim związkami zawodowymi (DGB), rozpoczęło wydawanie „Biuletynu Informacyjnego" w języku niemieckim. Biuro Informacyjne w Bremie istniało do września 1983, a po jego rozwiązaniu zadania przejął Komitet Pomocy Solidarności w Moguncji - Hilfskomitee „Solidarność" Mainz e.V., założony przez Jolantę i Andrzeja Wirgów w 1982 roku. Grupa osób, skupionych wokół Wirgów, koordynowała działalność organizacji pro- -solidarnościowych od listopada 1983 do sierpnia 1990 roku. Komitet prowadził rejestrację represjonowanych działaczy „Solidarności", w kartotece znalazło się ponad 8 tysięcy nazwisk, z tego ponad 1400 zostało objętych akcją patronatów.
Od 1983 roku Andrzej Wirga był przedstawicielem „Solidarności Walczącej" (SW) w Niemczech, kierował najprężniejszym ośrodkiem przemytu sprzętu technicznego dla podziemia, organizował demonstracje i konferencje prasowe. Wirga regularnie dostarczał „Biuletyn Informacyjny" niemieckim parlamentarzystom, przekazywał informacje dla Radia Wolna Europa, zorganizował wystawę zdjęć niezależnej agencji fotograficznej „Dementi" z Polski, którą pokazano w bońskim Konrad-Adenauer-Haus, w obecności ówczesnego ministra pracy, Norberta Blüma.
Arbeitsgruppe „Solidarność" Köln e.V. - grupa robocza „Solidarność" Kolonia e.V. powstała w końcu grudnia 1981 roku. Prowadziła szeroko zakrojoną działalność - od pomocy humanitarnej dla podziemnej „Solidarności" po akcje protestacyjne, a nawet strajk głodowy w obronie uwięzionych i skazanych na długoletnie kary więzienia: Andrzeja Gwiazdy, Władysława Frasyniuka, Bogdana Lisa i Adama Michnika, przywódców KPN, Kościoła i jego kapłanów. Podobne akcje miały też miejsce w innych miastach za granicą: Brukseli, Paryżu, Wiedniu, Oslo i Chicago. Do liderów grupy roboczej w Kolonii należeli Grzegorz Bakuniak, Krzysztof Chorosiński, Janusz Kocoj, Jerzy Lisiecki, Dorota Leszczyńska, Ewa Lück, Marek Poliwski, Stanisław Wolnik, Marek i Krzysztof Żmijewscy.
W Aachen w 1982 roku powstała Arbeitsgruppe „Solidarność" Eschweiler-Aachen e.V., kiedy nawiązano kontakty z biurem „Solidarności" z Bremy oraz z Arbeitsgruppe „Solidarność" z Berlina Zachodniego. Do grona założycieli należeli Alexander Zając, Andrzej i Ewa Krawczuk, Barbara i Cezary Klementowscy, Darek Czerwiak, Janusz Mieczkowski i Ryszard Ziółkowski. Z upływem czasu grupa rozrastała się, zrzeszając w połowie lat osiemdziesiątych ponad 150 osób. Początkowo działalność koncentrowała się na zbiórce i wysyłaniu leków do Polski, potem doszły działania informacyjne wśród Niemców i Polaków, przeprowadzano też akcje protestacyjne i demonstracje pod ambasadą PRL w Kolonii. Zorganizowane zostały trzy wystawy o „Solidarności" w Eschweiler i w Aachen, grupa wydawała ulotki i kolportowała „Biuletyn Informacyjny".
Foto: Marian Stefanowski. Berlin, 1 listopada 1984. Demonstracja po zamordowaniu ks. Jerzego Popiełuszki. Przemawia Edward Klimczak - przewodniczący Towarzystwa Solidarność - Berlin West
W zakresie aktywności grupy mieściła się też pomoc represjonowanym w kraju oraz rodzinom internowanych. Pomoc płynęła do Polski poprzez koordynatorów, dysponujących adresami docelowymi. Szmuglowano też do kraju sprzęt techniczny, przerzucany przez członków z innych grup solidarnościowych, współpracujących z Eschweiler. Grupa była członkiem światowego Porozumienia Organizacji Wspierających NSZZ „Solidarność" - CSSO. Organizowała dwa zjazdy CSSO, a Alexander Zając był europejskim koordynatorem CSSO.
Strona tytułowa katalogu: Solidarność z Polską. Ruch wsparcia „Solidarności” w Niemczech.
Redaktor : Alexander Zając, Copyright: Arbeitsgruppe Solidarność Eschweiler-Aachen e.V.
W Berlinie Arbeitsgruppe „Solidarność" powstała w końcu grudnia 1981 roku i podobnie jak inne grupy, prowadziła szeroką działalność, począwszy od przerzutów sprzętu dla solidarnościowego podziemia po protesty i demonstracje. Do jej liderów należeli Krzysztof Wcisło, Krzysztof Kasprzyk, Barbara Nowakowska-Drozdek, Wojciech Drozdek, Marian Stefanowski. Grupa wydawała miesięcznik „Przekazy", który w 1984 roku stał się organem prasowym Arbeitsgruppe „Solidarność" w Berlinie Zachodnim, Kolonii, Eschweiler - Aachen oraz Hilfskomitee „Solidarność" w Moguncji.
W 1983 roku grupa osób, związanych z radiem Wolna Europa, założyła w Monachium Stowarzyszenie „Solidarność Wolnych Polaków w Bawarii", którego prezesem był Janusz Urbanowicz, a potem kolejno - Wojciech Stokinger i Nina Kozlowska. Do organizacji należeli: Ryszard Gleich, Aleksander Tiplt, Jerzy Sonnewend, Bogdan Żurek, Mira Filipowicz, Adam Chodakowski, Zbigniew Dziakoński, Małgorzata Brydak, Adam Dyrko, Edmund Nowak, Anatol Kobylinski, Anna Olszowy, Zdzislaw Kosciuk, Joanna, Miroslawa, Rafal Gleich, Leszek Srokowski, Renata Dziakońska. SWPwB wydawalo „Biuletyn Informacyjny", a następnie „Polonik Monachijski". Ich redagowaniem zajmowali się Mira Filipowicz, Jerzy Sonnewand i Bogdan Żurek. Ze Stowarzyszeniem współpracowali aktorzy i artyści, m.in. Jacek Kaczmarski, Marcin Idziński, Leszek Żądło, Barbara Kwiatkowska-Lass, która w stanie wojennym organizowała pomoc dla kraju, opiekując się uchodźcami politycznymi i ich rodzinami, wspomagając akcje charytatywne.
Towarzystwo „Solidarność" T.Z. powstało z nieformalnego Komitetu Obrony Solidarności (KOS), zostało zarejestrowane w 1983 roku, w Berlinie Zachodnim. Jego założycielem był Edward Klimczak, a celem działalności była pomoc działaczom „Solidarności", represjonowanym w stanie wojennym oraz informowanie społeczeństwa niemieckiego i Polaków na Zachodzie o sytuacji w Polsce. Działaczami Towarzystwa byli Christian Bergmann, Tadeusz Folek, Wiesław Jurkiewicz, Leszek Kaleta, Julita Karkowska, Czesław Karkowski, Joanna Mankiewicz, Kazimierz Michalczyk, Bartłomiej Koziewicz, Jacek Kotala, Stanisław Ochocki, Roman Palamar, Stanisław Piotrowski, Marian Stefanowski, Horst Schumm oraz Leszek Woźniak. Towarzystwo „Solidarność" wydawało magazyn polityczny emigracji solidarnościowej w RFN i Berlinie Zachodnim „Pogląd", pierwszy egzemplarz ukazał się 17 stycznia 1982, a ostatni nr 166 - we wrześniu 1990 roku.
Organizacje pro-solidarnościowe powstawały na świecie wszędzie tam, gdzie znajdowali się Polacy. W 1983 roku utworzono Światowe Porozumienie Organizacji Wspierających Solidarność - CSSO, które skupiało 45 organizacji z czterech kontynentów. Współpraca tych organizacji w ramach CSSO była nieodzowna i niezwykle ważna. Misja organizacji pro-solidarnościowych została zakończona w Akwizgranie na zjeździe CSSO, z udziałem reprezentantów ruchu z przedstawicielami Komisji Krajowej NSSZ „Solidarność" i posłami Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego.
Nie czuję się upoważniona do podsumowania roli, jaką odegrały ruchy wsparcia „Solidarności" na emigracji dla bytu i rozwoju struktur solidarnościowych w Polsce. To zadanie dla historyków. W trakcie pisania tego artykułu towarzyszyła mi jednak osobista refleksja. Ileż to ludzi brało udział w sztafecie „Solidarności"! Wykonali ogromną robotę i budzi to podziw i respekt. Pamięć o minionym czasie, o ludziach i ich działaniach nie może być wybiórcza, inicjatywy oraz praca grup wsparcia dla „Solidarności" z terenu Niemiec nie zostały jak dotąd właściwie docenione. Ich pomoc i wkład w przetrwanie trudnego czasu odniosły skutek, a osiągnięty cel był najcenniejszą zapłatą! Uwolniliśmy się od komunistów! Odzyskaliśmy wolność!
Foto: Marian Stefanowski
Otwarcie biura AG „Solidarność” Berlin West połączone było z wystawą. Sierpień 1982
Zrobiła to „Solidarność" w kraju, oczywiście, ale pomogli jej w tym wspaniali ludzie. Bohaterowie z Polski o znanych nazwiskach piastowali lub piastują i dziś wysokie stanowiska państwowe, ich działalność została sowicie wynagrodzona. OK, również w kraju nie każdy miał szczęście, nie każdy zrobił karierę, świadczy o tym najlepiej zainicjowana właśnie akcja udzielenia pomocy aktywnym uczestnikom walki z komuną, ludziom, żyjącym w trudnych warunkach finansowych. O nich ktoś się upomniał, o bohaterach z zagranicy nie pamięta nikt, nawet nie zna się ich nazwisk. Miejmy nadzieję, że powołane do życia Europejskie Centrum Solidarności w Gdańsku zapisze też historię niemieckiej „Solidarności".
W 30. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego władze w kraju i organizacje polonijne podziękowały Niemcom za okazaną pomoc i wsparcie, udzielone Polakom w czasie stanu wojennego. I słusznie! Jednakże bez udziału Polaków, zamieszkałych za granicą ta pomoc trafiła by na bariery i przeszkody trudne do pokonania, choćby ze względu na brak znajomości języka oraz specyfiki systemu komunistycznego. Polskim grupom wsparcia „Solidarności" nie podziękowano!
Nadszedł najwyższy czas nadrobić zaległości z lekcji sumienia. Oni sami na pewno nie upomną się o pamięć!
W artykule wykorzystano materiały autorstwa Alexandra Zająca z biuletynu Solidarność z Polska. Ruch wsparcia „Solidarności" w Niemczech.
Za wkład w odzyskanie przez Polskę niepodległości Prezydent RP odznaczył następujące osoby: Andrzeja Wirgę, Jolę Wirgę, Jerzego Lisieckiego, Dorotę Leszczyńską, Krzysztofa Chorosińskiego, Marka Poliwskiego-Wolskiego, Krzysztofa Kasprzyka, Barbarę Nowakowską-Drozdek, Wojciecha Drozdka, Mariana Stefanowskiego, Bogdana Żurka, Edwarda Klimczaka, Christiana Bergmann, Kazimierza Michalczyka, Maszę Kmicik-Lejman, Andrzeja Lewandowskiego, oraz z AG Solidarność Eschweiler-Aachen: Aleksandra Zająca, Ryszarda Wyżgę, Bogusława Teodorowskiego, Barbarę Łossowską, Zbigniewa Pilarskiego, Jadwigę Pilarską, Urszulę Ciężarek, Marka Ciężarka, Wojciecha Gawrona.